Bijbelse counseling [2] Tussen verleden en toekomst

Over pijn uit het verleden

Elk mens is uniek. Uniek gemaakt door God. Uniek in zijn karakter. En ook uniek in zijn verleden. Iedereen draagt zijn verleden met zich mee, maar niet iedereen voelt dezelfde last van dat verleden. De één heeft veel succes gehad, de ander heeft al veel moeten incasseren. De wereld van vandaag verkoopt ons twee leugens met betrekking tot geluk. Deze hebben correctie nodig.

Leugen 1: Geluk dwing je af
Nee. Niet altijd. Het leven is niet maakbaar. Wij hebben niet de uiteindelijke regie in handen; God heeft de regie in handen. Hij bestuurt ons leven en in geloofsvertrouwen mogen we belijden dat geen ding buiten Zijn wil om gebeurt. Dit is een ingrijpende en gevoelige uitspraak wanneer we nadenken over het lijden, en daar komen we later nog op terug. In ieder geval kunnen we rustig stellen dat geluk niet een kwestie is van afdwingen. Daar is het leven te complex voor, en daarvoor hangen teveel verschillende factoren met elkaar samen. Dat begint al in de moederschoot: ontwikkelt de foetus zich gezond, of treden er complicaties op? Geen mens zal beweren dat gezond ter wereld komen door de foetus zelf is afgedwongen; het is alles uit genade.

Leugen 2: Succesvolle mensen hebben geen hulp nodig
Ook dat is niet waar. Iedereen kan hulp gebruiken. Het is alleen de vraag waar je de aandacht op vestigt. Geluk is niet hetzelfde als succes. De Bijbel hanteert een heel andere definitie van geluk en succes als de wereld. Aan jou is de keuze welke definitie je wenst te gebruiken. Wanneer het om Bijbelse counseling gaat, heeft iedereen dezelfde hulp nodig: heiligmaking, geestelijke groei, gelijkvormigheid aan het beeld van Christus. Dat is niet te koop. Hier vallen alle verschillen tussen klassen mensen weg. Wat wél zo is, is dat de ene persoon op een ander vlak hulp nodig heeft, dan iemand anders. Dat is niet gek, juist omdat we uniek zijn.

De basis: uniek karakter en uniek verleden
Vanuit Bijbels oogpunt is het van belang te beginnen bij het unieke karakter van iedere persoonlijkheid. Elk mens is anders en heeft een ander verhaal.
Het verleden kan voor mensen heel veel nare en pijnlijke herinneringen oproepen. De vraag is nu: hoe ga je in Bijbelse counseling om met een pijnlijk verleden? Hoe kan iemand het perspectief in zijn leven terugkrijgen en verdergaan na de puinhopen en brokstukken die er nog liggen? Enerzijds mag er omgekeken worden, naar alles wat er gebeurd is – hoe pijnlijk dit ook is – en anderzijds moet er vooruitgekeken worden naar de toekomst, zoals de Bijbel die voorhoudt.

Kijken naar het verleden
Eerst de blik terug, naar het verleden. Wat is er gebeurd? Wat heeft iemand meegemaakt? Welke invloed heeft het verleden op wie de persoon nú is? Er zijn minstens twee grondgedachten die we helder moeten hebben.

1. Het verleden kan de verkeerde vruchten voortbrengen
We moeten de kracht van een pijnlijk verleden niet onderschatten. Mensen veranderen erdoor. Mensen klappen dicht. Mensen kunnen agressiever worden. Mensen kunnen opstandig en verbitterd raken. Het meest aangrijpende is wanneer mensen verbitterd op God raken en Hem vaarwel zeggen.
Mensen leren patronen aan wanneer ze veelvuldig met dezelfde tegenslagen of pijnlijke ervaringen in aanraking zijn gekomen. Ze houden hun mond voortaan. Ze zijn stil. Ze beginnen geweld te gebruiken. Ze raken verstrikt in allerlei verslavingen. Ze trekken zich terug. Niemand krijgt goed hoogte van ze.
Op dit punt moeten we echter waken voor gedachte dat uitsluitend negatieve en pijnlijke ervaringen ervoor zorgen dat mensen in de knoop komen of ontsporen. Het probleem zit in ons hart. Doordat we in zonde worden geboren, zijn we van nature al geneigd tot het kwade. Het is dus niet zo dat mensen slecht worden door negatieve ervaringen, maar eerder dat de negatieve ervaringen het slechte in de mens kunnen versterken en stimuleren.
Ons grootste probleem ons niet het pijnlijke verleden, hoe moeilijk het ook is om terug te kijken. Ons grootste probleem, ook in het leven van de christen, is de inwonende zonde. De duivel probeert ons te doen geloven dat God niet goed is en wijst constant op ons verleden. “Kijk eens,” fluistert hij, “wat een teleurstelling. Wat was je toen verdrietig! Weet je nog dat dit gebeurde? En God deed niets…” Zo probeert hij onze omgang met God kapot te maken, in de hoop dat we God vaarwel zeggen. Dit probeerde hij ook bij Job (Job 2:9). Satan probeert misbruik te maken van onze omstandigheden, zodat de inwonende zonde wordt aangeroerd en wij het vertrouwen in God kwijtraken. Zozeer zelfs, dat we Hem gaan vervloeken.

2. Het verleden moet worden erkend in het licht van Gods soevereiniteit
Wanneer we luisteren naar mensen, of wanneer we ons eigen leven onder de loep nemen, moeten we beginnen met de erkenning dat het verleden is geweest zoals het is geweest. Dat staat vast. Daar kan niets meer aan veranderd worden. Aanvaard dit. Geef ruimte om hierover te praten en laat iemand zijn gevoelens uiten.
Tegelijkertijd moeten we ons realiseren dat het verleden zijn impact heeft op hoe de persoon nu functioneert. Dit zal op bepaalde terreinen in het leven goed zichtbaar worden; bij iedereen is dit weer anders. Wat we ook niet uit het oog moeten verliezen, zijn de effecten van het verleden op het gedrag nú. Mensen leren niet alleen patronen in het gedrag aan, maar gaan in gedachten ook een register samenstellen. Bepaalde gebeurtenissen zullen totaal anders geïnterpreteerd worden, terwijl iemand vanaf de zijlijn denkt dat dit overtrokken is. Dat is nu juist het punt. Hoe zorg je ervoor dat mensen uit de negatieve cirkel komen en niet bij elke nieuwe tegenslag belemmerd worden in het dagelijks leven? Maar nog belangrijker is de vraag hoe we God ter sprake brengen. Hoe kijkt iemand naar God? Wat denkt die persoon over Hem? Vertrouwt hij of zij God? Of zijn er gevoelens van teleurstelling en bitterheid? Wat het ook is, we moeten iemand wijzen op de goedheid van God in alle omstandigheden, hoewel wij niet kunnen begrijpen dat vreselijke en ingrijpende omstandigheden meewerken ten goede voor degenen die Hem liefhebben (Romeinen 8:28). Heel vaak volgt dit begrijpen later of zelfs niet in dit leven. We moeten God niet proberen te doorgronden; Zijn gedachten zijn nu eenmaal hoger dan die van ons (Jesaja 55:6-11). Hij overziet alles, wij niet. Daarom is het overdenken van Gods eigenschappen zo ontzettend belangrijk. De persoon die een pijnlijk verleden heeft, moet leren zien dat God hem of haar ondanks alles geleid en verlost heeft.

Kijken naar de toekomst
Willen we hoopvol naar de toekomst kunnen kijken vanuit de pijn en puinhopen die achter iemand liggen, dan moeten we naar de Bron waar hoop te vinden is: God in Christus. Deze Bron is oneindig, in duur en in diepte. Er is echter gebed, tact en wijsheid nodig om iemand op weg te helpen en om de last van het verleden te kunnen verlichten. Ook hier wil ik twee fundamentele gedachten naar voren halen.

1. Blijf niet hangen in algemeenheden en clichés
Het is heel vervelend wanneer mensen het gevoel hebben allerlei tips en adviezen te krijgen om een positieve wending aan het leven te geven, zonder dat er concreet meegedacht of meegewerkt wordt. Bijbelse counseling is géén profetische bediening. Je bent niet geroepen om steeds dezelfde boodschap uit te dragen. Daar is de hulpbehoevende totaal niet mee geholpen. Kom dus niet steeds met dezelfde, holle boodschappen en clichés aan, zoals: “Jezus is bij machte jou te verlossen”, “God houdt van je”, “Vertrouw op Hem”, zonder dit alles concreet in te vullen. Mensen hebben hier niets aan en als je niet oppast, hebben ze er een keer genoeg van. Ze hebben concrete handreikingen nodig voor de adviezen of Bijbelse waarheden die je over wilt brengen. De gevoelens, gedachten, motieven en verlangens zijn concreet en daarom moet Gods karakter ook heel concreet worden benoemd in die situatie.

2. Benoem Gods eigenschappen en Zijn verlossingswerken concreet
Maar hoe breng je Gods eigenschappen concreet ter sprake? Allereerst is het noodzakelijk in kaart te brengen wat de nood van iemand is. Wat is er precies gebeurd in het verleden? Met welke eigenschappen van God heeft die persoon daardoor moeite gekregen? Welke eigenschappen van God moet hij of zij leren vertrouwen? Dit kun je niet gemakkelijk afdoen met clichés als “De Heere zorgt voor jou” of “God zal voorzien!” Er moet concreet worden gekeken naar Wie God is en wie Hij voor Zijn kinderen wil zijn in Jezus Christus. Maak de persoon er ook van bewust dat het verleden niet alleen maar slecht was, maar dat God ook Zijn goedheid heeft getoond. Hoeveel mensen kunnen immers stellen dat ze met een goed functionerend lichaam ter wereld zijn gekomen? En dat zij in Nederland zijn geboren? In de duisternis laat God ook Zijn licht zien door mensen niet los te laten. En als mensen tot dit besef gebracht kunnen worden, is er al een hele stap vooruit gemaakt.

Wees Godgericht, niet oplossingsgericht
Het belangrijkste in Bijbelse counseling is de radicale gerichtheid op God. We moeten Hem voortdurend voor ogen stellen, zoals David dat schrijft in Psalm 16:8. De valkuil is groot om meteen alle problemen met de persoon te bespreken en er zoveel mogelijk op te lossen. Maar daar gaat het in eerste instantie niet eens om. Het gaat om een beter zicht op God Zelf. Clichés en algemene termen als “God zorgt voor jou, Hij is bij machte je boven de situatie uit te tillen” verraden een oplossingsgerichte neiging die nauwelijks stilstaat bij de manier waarop God voor Zijn kinderen zorgt. Bespreek concrete gebeurtenissen in het leven van mensen en leg de verbinding met Gods trouw, geduld, liefde en goedheid. Denk na over de vraag welke feiten en omstandigheden het snelste en diepste inwerken op jouw emoties. Zijn dit de feiten over het verleden, de pijn? Of zijn het de feiten en getuigenissen van Gods verlossingsdaden? Dit maakt een heel groot verschil. Wij zijn er namelijk meesters in om de slechte gebeurtenissen te blijven herinneren en te vergeten wat God gedaan heeft. Daarom is het prachtig wat David in Psalm 4 doet. Hij herinnert God aan Zijn werken in het verleden en zegt eigenlijk: “Als U dat toen deed, dan kunt U het nu toch niet maken om mij te laten vallen?” David koppelt Gods verlossende handelen aan zijn tegenwoordige moeite en beroept zich op die manier op Gods trouw, gerechtigheid en barmhartigheid. Wanneer we hem hierin volgen, hoeven we niet oplossingsgericht te denken, want wanneer we bedenken Wie God is en wat Hij gedaan heeft en dit alles als een Schat meenemen in ons hart en gebed, zal God alles wél maken – op Zijn tijd en op Zijn wijze.


Dit artikel is onderdeel van een serie. Lees hier de andere delen:
Deel 1
Deel 3
Deel 4
Deel 5