Bijbelse counseling [7] Tussen theologie en godsvrucht

Over de rol van een Bijbelse visie

Bijbelse counseling moet worden gedaan vanuit een specifieke, op de Bijbel gebaseerde visie. Deze visie moet echter vooral tot uiting komen in de godsvrucht die zij voortbrengt. De reden dat er zoveel verschillende soorten kerken zijn, heeft te maken met een sterk accent op visie en theologie.

Theologie: een middel, geen einddoel
Ik zal nooit zeggen dat visie en theologie onbelangrijk zijn; goede theologie is juist onmisbaar. Het is de bedding waardoor het water van de Heilige Geest vloeiend kan stromen. Zo ontstaan de geestelijke vruchten in de kerk. Droge theologie, die op zichzelf blijft, kan echter niet overleven. Goede theologie is bedoeld om mensen te redden en hen op te voeden:

“Blijft u echter bij wat u geleerd hebt en waarvan u verzekerd bent, omdat u weet van wie u het geleerd hebt, en u van jongs af de heilige Schriften kent, die u wijs kunnen maken tot zaligheid, door het geloof dat in Christus Jezus is. Heel de Schrift is door God ingegeven en is nuttig om daarmee te onderwijzen, te weerleggen, te verbeteren en op te voeden in de rechtvaardigheid, opdat de mens die God toebehoort, volmaakt zou zijn, tot elk goed werk volkomen toegerust.” (2 Timotheüs 3:14-16)

Het lezen van de Bijbel is dus geen doel op zich. Het Evangelie is geen doel op zich. Het geloof in Christus is geen doel op zich. De Bijbel, het Evangelie en Christus zijn ons allen geschonken, zodat wij in de goede werken zouden wandelen die God voor ons voorbereid heeft (Efeze 2:10). Theologie op zichzelf is slechts intellectuele verrijking, maar dient dan nergens voor.
Helaas zien we dat deze boodschap niet altijd goed begrepen is. Mensen zijn onder tucht geplaatst; niet omdat ze duidelijk in zonde leefden, maar omdat ze afweken van een verbonds –of doopleer (of iets anders). Het heeft geleid tot verdeeldheid, geruzie en nieuwe kerkverbanden. Is het ergens niet triest dat een Baptist in Alkmaar zijn schouders ophaalt wanneer hij in de krant leest dat de Gereformeerde Gemeente in Zierikzee geloofsopbouwende activiteiten organiseert? Want ja, hij behoort toch niet tot dat kerkverband, dus wat zou het hem boeien? Nou, er zitten wel broeders en zusters in die kerk! Kan dát hem niet boeien?
Dit is het punt waar ik naartoe wil. Ik pleit er niet voor om alle theologie overboord te kieperen. Zoals net gesteld, is dit onmogelijk. Ik pleit echter wel voor een gezonde, werkzame theologie die de vrucht van de Heilige Geest laat bloeien en groeien. Ten diepste gaat het leven van de kerk niet om kinderdoop, geloofsdoop of een juiste visie op de eindtijd (wie onder ons weet trouwens exact hoe de toekomst zal gaan?); het gaat om Gods zaligmakende genade, die ons leert “de goddeloosheid en de wereldse begeerten te verloochenen en in deze tegenwoordige wereld bezonnen, rechtvaardig en godvruchtig te leven” (Titus 2:11-12).

Gekibbel en geruzie
Wil je snel ruzie? Word dan een starre theoloog die géén oog heeft voor godsvrucht. Dat is de snelste manier om conflicten te veroorzaken. Ga je vooral bezighouden met zaken die er niet toe doen, zoals het analyseren van geslachtsregisters. Of ga zaken interpreteren en gebruiken voor doelen waarvoor ze nooit opgeschreven zijn. Het eerste hoofdstuk van Paulus’ eerste brief aan Timotheüs laat dit duidelijk zien.
Bijbelse counseling heeft daarentegen een solide fundament nodig, een theologisch fundament dat gebaseerd is op de Bijbel én leidt tot godsvrucht. Christenen zijn snel geneigd hun geloof vorm te geven in denkbeelden en visies. De één vindt dit, de ander denkt dat. En juist in die omstandigheden kan de godsvrucht wel eens het slachtoffer worden. Mensen worden ongeduldig, luisteren niet meer naar elkaar, worden onvriendelijk, de vrede is weg, de liefde bekoelt, mensen schieten uit de slof en verliezen hun zelfbeheersing en omstanders staan erbij te kijken en zich te verwonderen waar de Heilige Geest nu precies werkzaam is. En het doel om godsvrucht te bevorderen wordt hopeloos gemist. Dit is verreweg het grootste kwaad van onzorgvuldig gebruik van visies en standpunten.
Zeker wanneer we te maken hebben met mensen die lijden of worstelen met concrete zaken in het (geloofs)leven is een starre visie (“Het moet op mijn manier”, “Ik vind dat je dit zo moet doen”) absoluut funest. Het is ronduit schadelijk. De persoon die counseling krijgt heeft dan meer het idee dat de counselor zijn eigen programma uitwerkt en tegenover hem staat, in plaats van naast hem. Je raakt de worstelende broeder of zuster op deze manier absoluut kwijt.

Wat is de rol van persoonlijke ervaringen?
Het ontwikkelen van een visie is op zich niet moeilijk. Er zijn talloze boeken die je op ideeën kunnen brengen, er zijn genoeg preken voorhanden en er worden genoeg conferenties belegd om inspiratie op te doen. De vraag die echter ook gesteld moet worden is, in hoeverre wij onze visies laten bepalen door hetgeen wij wel of niet hebben meegemaakt in ons eigen leven. Dit is een redelijke vraag om te stellen. Ervaringen die we bij elkaar optellen, leveren een bepaalde som op. Een tussenstand. Een soort conclusie. Als we altijd succes hebben ervaren in ons leven, kunnen we al snel denken dat de niet-succesvolle persoon harder zijn best moet doen om dat succes te grijpen. Als we zelf altijd heel tevreden zijn geweest met de cadeaus die we kregen, denken we dat we teleurgestelde mensen kunnen bemoedigen door ze op een “tevreden spoor” te zetten. Met andere woorden: ik denk dat het zeer aannemelijk is wanneer er wordt gesteld dat een deel van onze visies wordt bepaald door eigen ervaringen. En hier schuilt juist het gevaar. Want God werkt nooit op één manier. Persoon A komt tot Christus door het lezen van een boek; persoon B wordt gered tijdens het luisteren van een preek en persoon C ontvangt verlossing dankzij een christelijke kunsttentoonstelling waarin het lijden en de opstanding van Christus centraal staat. Voor mij persoonlijk is het een valkuil te denken dat iedereen veel zou moeten lezen. Helaas, iedereen is anders en niet iedereen kan niet evenveel of goed lezen. Prima. Als God mensen wil verlossen, dan zal Hij dat doen door de middelen die Hij hier Zelf voor uitgekozen heeft. Ik heb daar niets over te zeggen. We moeten rekening houden met Gods verrassende handelen. Er is wat dat betreft echt diversiteit. En juist die diversiteit verdiept de hoop. God is absoluut niet gebonden aan iets om mensen tot Zijn Zoon te brengen. Muziek, boeken, verschillende levensvragen, unieke ontmoetingen en wat al niet meer: het is voor Hem allemaal geschikt en bruikbaar om personen te verlossen voor de eeuwigheid. En hen op te voeden in godsvrucht.

Godsvrucht in het gesprek bevordert godsvrucht na het gesprek
Een belangrijk principe in Bijbelse counseling is dat niet alleen het effect van een gesprek godsvrucht dient te zijn, maar ook de aard van het gesprek zelf. Als ik met iemand in gesprek ben, dien ik zelf godsvrucht in het gesprek te leggen. Wat betekent dit? Het betekent dat ik tijdens het gesprek de ander benader vanuit de vrucht die de Heilige Geest in mij gewerkt heeft. Deze zaken komen dan naar voren (naar Galaten 5:22):

- Liefde
- Blijdschap
- Vrede
- Geduld
- Vriendelijkheid
- Goedheid
- Geloof
- Zachtmoedigheid
- Zelfbeheersing

De échte test van de godsvrucht in jouw leven is dit: kun jij het uithouden met een christen die lijdt, op zo’n manier dat niet jouw visie het gesprek bepaalt, maar jouw vriendelijkheid? Ben je in staat om al je succesverhalen op te geven en vriendelijk te getuigen van je geloof? Kun je geduldig met iemand optrekken, ook wanneer diegene zoveel moet doorworstelen dat het lijkt alsof er geen stap vooruit gezet wordt?
De test is absoluut niet of jouw visie deze casus kan doorstaan. Als dit jouw doel is, heeft het de schijn van trots en hoogmoed. Een belangrijke graadmeter voor gezonde, Bijbelse counseling is dat het mensen onderling dichterbij God én elkaar brengt en er geen verwijdering ontstaat.

In gesprek met Jezus
Laten we eens kijken naar het Voorbeeld in de Bijbel: de Heere Jezus Christus. Hij kan als geen ander mensen in nood aan Zich binden. En ik schrijf bewust mensen in nood.
Het paradoxale wil namelijk dat Zijn optreden voor verwijdering zorgde tussen Hemzelf een specifieke groep: de Farizeeën. Deze mensen vonden namelijk niet dat ze in acute nood verkeerden. Zij verzetten zich fel tegen de prediking van Jezus en dat zorgde voor de verwijdering. Het was de starre, Farizeïsche houding, die hen ervan weerhield serieuze toenadering tot Christus te zoeken. Zoals zij het zagen, zo moest het gebeuren. Een andere mogelijkheid was ondenkbaar.
Lezen we echter over ontmoetingen van Jezus met verstotelingen, zondaars en mensen die door de maatschappij veracht werden, dan zien we een heel ander beeld. En dat komt omdat Jezus het gesprek niet aanging vanuit een bepaalde visie, maar vanuit godsvrucht. Is het niet ontroerend om te lezen hoe scherpzinnig mild Hij de Samaritaanse vrouw wijst op haar zonde én op de Verlosser? En getuigt de uitspraak “Wie van u zonder zonde is, laat die als eerste de steen op haar werpen” niet van magistrale tact (Johannes 8:7)? In veel gevallen gaat Jezus anders om met mensen dan wij in eerste instantie zouden vermoeden.
Christus had als Schepper en Koning van het heelal hooghartig naar deze aarde kunnen komen en ons de les kunnen lezen. Dat deed Hij echter niet. Hier leren we iets van Zijn woorden in Mattheüs 11:28-30:

“Kom naar Mij toe, allen die vermoeid en belast bent, en Ik zal u rust geven. Neem Mijn juk op u, en leer van Mij dat Ik zachtmoedig ben en nederig van hart; en u zult rust vinden voor uw ziel; want Mijn juk is zacht en Mijn last is licht.”

Geen starre Theoloog, geen uiterste poging om aan een “hemelse visie” vast te houden, maar zachtmoedig en nederig mensen de weg naar verlossing voorgaan. Dát is de ware godsvrucht.

Counseling is voor de ander én jezelf
Wanneer je met mensen optrekt die moeite in het leven ervaren, is het verstandig om voor jezelf de volgende zaken op een rij te zetten:

STAP I Contextbepaling
- Ga na wat de situatie is en over welk onderwerp het in de kern gaat (zonde, lijden, ethisch vraagstuk?).

STAP II Theologische visie
- Onderzoek wat jouw visie of standpunt is met betrekking tot dit thema. Onderbouw dit met zorgvuldige Bijbelinterpretatie.
- Bepaal voor jezelf welke praktische afwegingen jij voor jezelf zou maken wanneer deze situatie zich in jouw leven voor zou doen.
- Weeg af of jouw standpunt van doorslaggevend belang kan zijn tot bevordering van de godsvrucht bij de ander.
- Ga na of jouw visie zowel Bijbels is als rekening houdt met de realiteit van dit leven. Probeer valkuilen te ontdekken (ben je met een bepaalde visie bijvoorbeeld sneller vatbaar voor onvriendelijkheid, ongeduld of liefdeloosheid?).

STAP III Bevordering van de godsvrucht
- Onderzoek het Nieuwe Testament en probeer in te schatten hoe de Heere Jezus het gesprek aan zou gaan met iemand die in een dergelijke situatie zit. Het zijn juist de onverwachtse handelingen en woorden van Christus die ons kunnen corrigeren en op het juiste spoor kunnen zetten.
- Streef naar gezond inlevingsvermogen; dat betekent niet ruw over gevoelens heen walsen en ook geen zonde tolereren of goedpraten.
- Kijk naar het actuele thema en hoe jij de vrucht van de Geest praktisch tot uiting kunt laten komen.
- Als je een standpunt over een bepaalde kwestie hebt gevormd, leg het zwaartepunt van je argumentatie op de godsvrucht en houd het niet slechts bij “Ik vind dit nu eenmaal zo” of “De Bijbel zegt het” (waarom is het voor deze persoon tot bevordering van de godsvrucht om jouw raad op te volgen?).

Theologie is prachtig. Het is omgaan met Gods Zelfopenbaring. Maar het is ook gevaarlijk. Want als wij Gods Zelfopenbaring in eigen handen gaan nemen, gaan misvormen tot ons eigen denkbeeld en dit misvormde beeld als last bij anderen neerleggen, dienen we niet Gods doel met Zijn Zelfopenbaring: de verheerlijking van Zijn Naam door heiligmaking en godsvrucht.

Tot slot, nu ik het toch over theologie heb: onderstaande boeken hebben mij persoonlijk gesterkt en bemoedigd, vanwege het accent op de Persoon en het werk van Jezus Christus. Maar ook hiervoor geldt: God werkt óók buiten deze boeken om!

Communion with the Triune God, John Owen
Overcoming Sin & Temptation, John Owen
Concerning the Holy Spirit, John Owen
The Glory of Christ, John Owen
The Death of Death, John Owen
The Method of Grace, John Flavel
The End for Which God Created the World, Jonathan Edwards
The Religious Affections, Jonathan Edwards
The Christian in Complete Armour, William Gurnall
Christ Set Forth and the Heart of Christ in Heaven Towards Sinners on Earth, Thomas Goodwin
Gospel Mystery of Sanctification, Walter Marshall
The Intercession of Christ, John Bunyan
The Life of Faith, Thomas Manton
Human Nature in its Fourfold State, Thomas Boston
Glorious Freedom, Richard Sibbes
The Christian’s Great Interest, William Guthrie

Dit artikel is onderdeel van een serie. Lees hier de andere delen:
Deel 1
Deel 2
Deel 3
Deel 4
Deel 5
Deel 6